Hareketli Donanım

Ana yelken direğin arkaya bakan tarafında bulunan özel bir oluk veya ray sistemiyle direğe çekilir. Yelkenin oluktan çıkmaması ya yelkene dikilmiş gradin denilen bir iple ya da küçük arabalarla sağlanır. Yelken bu mekanizmalarla direk içerisinde aşağı yukarı hareket ettirilir. 
Mandar, yelkeni direğe çeken halatlara verilen genel addır. Daha büyük teknelerde, özellikle gezi teknelerinde, direk uzunluğu tekne boyutu ile paralel artacağı için, ana yelkeni direğe çekmek zorlaşır. Bu gibi teknelerde yelken bir düzenek sayesinde direğin ya da bumbanın içerisine sarılır.  Bu sistemlere roller veya furling adı verilir. Bu tür sistemler kullanılırken, pot yapmaması ve katlanmaması için, yelkenler yukarda da bahsedilen uçak kanadı formundan daha düz olarak imal edilirler. Bu sebeple hız performansları daha düşük ancak kullanımları daha kolaydır, genelde yaygın olarak gezi teknelerinde kullanılır.




Bumba ana yelkenin alt yakasının tespit edildiği ağaç veya metalden yapılmış yatay bir donanım parçasıdır. Orta hat ile olan açısı ana yelken iskotası ile ayarlanır. Birden fazla hareketli makara kullanılarak gücü bölme prensibiyle çalışır. İskota ile ayarlanan bumbanın tekne orta hattıyla yaptığı açı, rüzgarın geliş açısına göre değiştirilir.
Yelkenli bir teknenin güvertesinde iskotadan başka birçok hareketli ip ve donanım mevcuttur. Bunlar üzerlerinde yük varken laçka edilir veya boşları alınır. Dolayısıyla yükü azaltan birçok karışık sisteme ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlar kabaca, uzun mesafe halatları ve kısa mesafe halatları olarak sınıflanabilir.

Pupa palangası veya anayelken ıskotası gibi kısa mesafe kat edecek yükler, hareketli makara sistemleri ile; buna karşılık genova ıskotası gibi uzun mesafe kat edecek yükler vinçler yardımıyla kontrol edilirler.           
Makaralar üzerlerinden geçen ipin kalınlığına göre farklı çaplarda ve kalınlıklarda olurlar.

Bilyeli makaralar, bilyesiz olanlara göre daha pahalı olup, yük altında daha az güç kaybıyla kolaylıkla dönerler. Yarış teknelerinde daha sıklıkla tercih edilirler.



Kabaca makaralar hareketli ve sabit olarak iki gruba ayrılırlar. Hareketli makaralar basit makine mantığı ile çalışır ve hareketli makaraya değen ip sayısı kadar yükü böler, ancak çekilen halat miktarı aynı oranda artar. Dolayısıyla yapılan iş değişmez. Sabit makaralarda güç kazanımı yoktur ancak yön değişikliği sağlanır.

Makaraya giren ile çıkan halat arasındaki açı 120°’den az olduğunda makaranın kendisine ve tespit edildiği yere uygulanan kuvvet, halat üzerindeki kuvvetten fazla olur. Yük arttığında ipten önce makaranın bağlantısının kopmasının sebebi budur. 

Vinçler

Vinçler üzerinde yük bulunan halatları kontrol etmek için kullanılan yardımcı seyir araçlarıdır. Çıkrık prensibine dayanan bir basit makine gibi çalışır. Halatlar merkez üzerinde saat yönünde döndürülerek sarılır. Genova veya balon ıskotası gibi uzun donanımın kontrolünde yararlıdır.

Yükü sürtünmeyi kullanarak azaltır ve kontrol eder. Halatın kalınlığı arttıkça sürtünme artacağı için vince tutulması da kolaylaşır. Bu amaçla kalın çaplı olanlarda 3-4 tur yeterken, daha ince iplerde 5-6 tura kadar artırılabilir. En üstünden çıkan vinç kolu tek zamanlı vinçlerde saat yönüne, iki zamanlı vinçlerde her iki yöne doğru dönerler. Bu tip vinçlere iki zamanlı denir. Self tailing olanları üzerlerinde bulunan kıstırmaç kanalı sayesinde daha kolay kullanılırlar, boşunu almak için bir ikinci yardımcıya ihtiyaç duyulmaz.



Elektrikli vinçler adından da anlaşılacağı üzere kol kuvveti yerine elektrik gücüyle kullanılırlar. Özellikle az mürettebatlı büyük teknelerin mandar ve ıskotalarının kontrolünde çok yararlıdır. Ancak demir ırgatında olduğu gibi elektrik tüketimi fazladır. 

Özellikle büyük vinçlerin kullanımında dikkatli olunmalı ve mutlaka eldiven giyilmelidir.

Üzerinde yük olan ıskota halatlarını fora ederken, sakatlıklar ortaya çıkabilir.
Vince halat en az 3 tur sarılmalıdır. Turların düzgün olması ve üst üste binmiyor olması önemlidir, yükü taşıyan halatın alltaki turların üstüne bindiği durumlarda sıkışmalar olur. 



Bir vince gelen halatın açısı da çok önemlidir. Eğer başka yerden ve yönden gelen bir halat vince alınırsa, çapariz yaratabilir. Halatın tercihen mutlaka vincin kendi makarasından ya da yönlendirmesinden ve yön olarak aşağıdan geliyor olması gerekir. Aksi takdirde halat üst-üste sarılır, vincin segmanını sıyırabilir ve hatta yerinden söker.

Vinç kolları ne kadar uzun olursa, yararlanılacak moment de o kadar artacağı için daha az güç harcayarak vinci kullanmak mümkün olur.

Bazı vinç kollarının yerlerinden çıkmaması için kilitleri olur. Özellikle büyük güçlerin sözkonusu olduğu vinçlerde metal kollar tercih edilmelidir.

Çift elin kullanılabilmesi için bazı kolların tutamaklarında dönebilen topuzlar mevcuttur.

Yelkenli bir teknede kullanılan hareketli donanım ve halatlar, bazı yardımcılar tarafından sabitlenir. Bunlar koçboynuzu, kıstırmaç, cem kilit ve stoperdir.



Koçboynuzu, şekil olarak ismine benzer, bir halatı ya da ıskotayı sabitlemede kullanılan en basit yardımcıdır.  Yük altındaki halat T’nin düşey koluna volta edilir, gerektiği ölçüde diğer kollara da sarıldıktan sonra, kazık bağı ile düğümlenir. İlk voltalara bağ atmamaya dikkat etmek gerekir, sıkışan ipi çözmek zor olur. Koçboynuzuna gelen ipin yönü sabitlemede çok önemli değildir. Ancak kıstırmaç veya cem kilitler, üzerlerine gelecek ipin yönüne göre yerleştirilmiştir. Farklı bir halatı veya donanımı kullanmak mümkün değildir. 

Kıstırmaç üzeri açık ya da köprülü olabilir, içinden geçen halatın çapına uygun tasarlanmıştır. Cem kilit kıstırmaçtan daha değişik kalınlıklardaki halatları sabitleyebilir. Daha karışık bir yapısı vardır.

Her ikisi de geliş yönüne uygun dişli yapıları sayesinde donanımı sıkıştırır ve geri kaçırmazlar.

Stoperler ise yine tek yönlü çalışırlar. Üzerlerine yerleştirilmiş bir kol ile istendiği zaman halat kilitlenir. 

Büyük boy yelkenlilerde, direk donanımını kokpite kadar yönlendirmek güvertede ayrıca bir eleman bulundurmamak açısından avantajlıdır. Bu amaçla kemere seviyesindekisağlı sollu birer vinç ve bunlara uygun açıda yerleştirilmiş stoperler ile çok sayıda halatı veya donanımı kontrol etmek mümkündür. Yarış teknelerinde bu stoperlere piyano, bunları kullananlara da piyanocu denir.