Can Yeleklerinin Özellikleri

Can yelekleri, YÜZDÜRÜCÜLÜK esasına göre imal edilirler. Yüzdürücülük terimi hakkında kısa bir açıklama, ufkumuzu genişletecektir.

Suyun kaldırma kuvveti sayesinde cisimlerin, karadaki ağırlıkları ile sudaki ağırlıkları farklıdır. İnsan vücudunun önemli kısmı sıvıdan ibaret olduğu için, yoğunluğu, suyunkine yakındır, bu nedenle vücudumuz zaten “yüzme”, yani suyun üzerinde kalma eğilimindedir. Karada 80 kg. gelen bir insan, çenesine kadar suya girdiğinde, karadaki ağırlığının yaklaşık yüzde 10’u gelir. Yani 80 kg.lık bir insan, yüzerken yaklaşık olarak 8 kg., 100 kiloluk bir insan da denizde yaklaşık 10 kg.dır. Bu durumun istisnaları vardır ancak genel kural budur. İnsanın akciğerleri hava ile dolu olduğundan, vücudumuz kendi kendine fazladan yüzdürücülük de sağlamaktadır. Ancak bu can yeleğine duyduğumuz ihtiyacı ortadan kaldırmaz, zira suyun üzerinde kalmak, her vücut için (kemik yoğunluğu, yağ dokusu, üzerindeki ağırlık vb. nedenlerle) aynı kolaylıkta olmaz ve insan, tahmin ettiğinden çok daha kısa sürede yorulur.

Deniz suyu tuzlu olduğu için, tatlı sudan daha yoğundur ve kaldırma kuvveti çok daha fazladır. Bu nedenle göl, nehir, gölet gibi yerlerde, suyun kaldırma kuvvetinin düşük olduğu mutlaka göz önüne alınmalıdır.

Can yelekleri, kullanıldıkları yere göre, kişilerin üzerindeki giysilerin muhtemel ağırlıkları da göz önüne alınarak imal edilir. Ağır şartlar için üretilen can yeleklerinin yüksek yüzdürücülüğe sahip olmalarının altında, kişilerin üzerlerindeki kalın giysilerin ağırlıklarının hesaplanmış olması yatmaktadır.

PİYASADAKİ ÜRÜNLER

Can yelekleri dünya genelinde farklı sınıflandırmalarla ama aynı işlevlerle kullanıcıya sunulur. ABD’de, Sahil Güvenlik kurumunun belirlediği sınıflandırmaya göre can yelekleri, Tip I, Tip II, Tip III, Tip IV ve Tip V kategorilerinde beşe ayrılır.

Buna göre;

TİP I, açıkdeniz hayat kurtarıcı/can yeleği (Off-shore Life Preserver ya da  Life Jacket) olarak isimlendirilir. Bu yelekler, bilincini tamamen yitirmiş kazazedelerin suda, yüzükoyun değil,  sırtüstü yatmalarını sağlar. Yüzme bilmeyen kişiler bu tip can yeleklerini rahatlıkla kullanabilirler. Tip I yeleklerin, dolgulu olanları bulunduğu gibi, basınçlı havayla şişmesini sağlayan tüplü modelleri de gün geçtikçe daha çok tercih edilmektedir. Tüplü modellerin tercih edilmesi, dolgulu modellere göre çok daha rahat kullanımlı ve hafif olmaları, kullanıcısına hareket rahatlığı sağlamalarıdır. Bir de, uçaklarda kullanılan, ağızla şişirilen modelleri vardır. Uçaklarda, basınçlı gaz bulundurulması sakıncalı olduğundan, bu modeller tercih edilir.

Tip I yelekler, 40 kg.dan ağır yetişkinler ve 40 kg. altındaki çocuklar için iki tipte üretilir.

Tip I can yelekleri, yetişkinler için en az 10 kg., çocuklar için ise en az 5 kg. yüzdürücülük sağlamak zorundadırlar.

TİP II can yeleği, yardımın, göreli olarak daha çabuk gelmesinin mümkün olduğu bölgelerde kullanılmak üzere tasarlanmış, kazazedeyi sırtüstü çevirebilen modeldir. Ancak kazazedeyi, Tip I can yelekleri kadar  mükemmel çeviremez. Bu nedenle bilinçsiz kazazedenin kullanımı için çok uygun olmayabilir. Testler, Tip II’nin, zorlu şartlarda Tip I kadar iyi olmadığını göstermiştir.

Tip II can yelekleri, 40 kg.dan ağır yetişkinler, 22,5-40 kg. arası gençler, 13,5-22,5 kg. arası çocuklar ve 13,5 kg.dan hafif çocuk/bebekler  için olmak üzere 4 tipte üretilir.

Tip II can yeleği, yetişkinler için 7,5 kg., çocuklar için ise 3,2 kg. yüzdürücülük sağlamak zorundadır. Bu tipteki can yeleklerinin de dolgulu ve sıkıştırılmış havayla şişen modelleri vardır.

TİP III, aslında can yeleği değil, yüzme yardımcıları olarak imal edilir. Amaç, kullanıcının suyun üzerinde durmasına yardımcı olmaktır. Su kayağı, kano, balıkçılık ve kayak gibi etkinliklerde, kullanıcı çoğunlukla suya girdiği için tercih edilen modeldir. Ancak, kullanıcıyı sırtüstü yatırmak, başını sudan uzak tutmak gibi özellikleri yoktur ve çoğunlukla sakin suda etkindir. Bu özellik, can yeleği seçimi yapılırken göz önünde bulundurulmalı, su sporlarında bilinçsiz kazazedenin hayatını kurtarmak amacıyla değil, bilinçli ve yüzme bilen kişinin su üzerinde durmasına yardımcı olmak üzere tasarlandıkları her zaman hatırlanmalıdır.

Tip III yüzdürücülerin, minimum 7,5 kg. yüzdürücülükleri olmalıdır.

TİP IV, kazazedeye “atılan” tipteki yüzdürücülerdir. Kişinin üzerine giymediği, at nalı, simit ya da yüzdürücü minder gibi ürünler bu sınıfa girer. Can simitlerinin çevresine halat sabitlenmiştir ve standart olarak 51 cm., 61 cm. ve 76 cm. dış çapları olan üç tipte imal edilirler.  At nalı yüzdürücüler, genellikle yatlarda kazazedeye fırlatılmak üzere hazır tutulur. Kazazedenin “içine girmesi” kolaydır. Can simitleri, 2,5 kg.dan daha hafif olamazlar.

TİP IV yüzdürücü minderler, minimum 9,1 kg., simitler çapa bağlı olarak 7,5-14,5 kg.  yüzdürücülüğe sahip olmalıdır.

TİP V, özel amaç için üretilmiş ve onay alınmış kimi ürünlerdir. Hipotermiye karşı koruma sağlayan özel giysiler, trapez yelekleri, rüzgâr sörfü yelekleri bu türden sayılabilir. Ayrıca bu tipteki ürünler, etiketlerinde belirtilmek kaydıyla Tip I, II ya da III’teki ürünlerin performanslarını sağlayabilirler.

Avrupa’da satılan tüm yeni can yelekleri CE sertifikalı olmak zorundadır. AB dışı ülkeler de benzer standartlarını uygulamaktadırlar.  Uluslararası ISO standartları, yakında küresel anlamda tüm üretimi kontrol altına alacaktır. Şu anda Avrupa’daki standartlarda can yelekleri Newton(N) birimi üzerinden sınıflandırılmaktadır.

EN 393 (ISO 12402 – 5)        50N Yüzdürücü Yardımcısı: Kano, kayak, su kayağı gibi su sporlarında, kullanıcının su üzerinde kalmasına yardım eden, yüzme bilmeyenlerin kullanmaması gereken, bilinçsiz kazazedenin hayatını kurtarmak üzere tasarlanmamış ürünlerdir. Minimum 5 kg. yüzdürücülük sağlarlar. Kullanımı rahattır ancak kullanıcısını sırtüstü çevirme yeteneği yoktur.

EN 395 (ISO 12402 – 4)        100N Can Yeleği: Yüzme bilmeyenlerin de rahatlıkla kullanabileceği, bilinçsiz kazazedeyi sırtüstü çevirme özelliğine sahip, minimum 10 kg. yüzdürücülük sağlayan can yelekleridir.

 EN 396 (ISO 12402 – 3)        150N Can Yeleği: Standart can yeleğidir. Minimum 15 kg. yüzdürücülük sağlar. Yüzme bilen ve bilmeyen denizciler için uygundur. Her ne kadar bilinçsiz kazazedeyi sırtüstü çevirmek için tasarlanmış olsa da, üzerine giyildiği su geçirmez giysilerde sıkışmış hava varsa, bu görevini yerine getirmekte zorlanabilir. Hayat kurtarma özelliği olan bu can yeleğinin dolgulu modelleri, hareketi kısıtlayıcı olduğundan, genellikle gazlı modelleri tercih edilmektedir.

 EN 399 (ISO 12402 – 2)        275N Can Yeleği: Minimum 27,5 kg. yüzdürücülük sağlayan bu hayat kurtarıcı, nasıl bir giysinin üzerine giyilmiş olursa olsun, kazazedeyi sırtüstü çevirebilir. Çok zor şartlarda görevini yerine getirebilen bu can yeleği, iri olduğu için gazla çalışanları kullanılmaktadır. Ancak deneyimler, şiştikten sona hareketi kısıtlayıcı özelliğinin, kazazedenin can salına ya da bota tırmanmasını güçleştirdiğini göstermiştir.

ÇOCUK CAN YELEKLERİ İÇİN UYARI: 50N-150N olan çocuk can yelekleri de çocuklara uygun boylarda üretilirler. Çocuklar için can yeleğinde dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, DOĞRU BOYDA olanın kullanılmasıdır. Çocuk can yeleği, onu giyecek çocuğun boyuna tam uymalıdır. “Büyüyene kadar giyer, o yüzden biraz büyüğünü alalım” şeklinde düşünmek KESİNLİKE yanlıştır.

 Türkiye’de ise, özel teknelerde can yeleği bulundurmak zorunludur. Bu can yeleklerinde SOLAS şartı aranmasa da CE ve/ya da SOLAS sertifikalı ürünler tercih edilmektedir.