TRAMOLA VE KAVANÇA

Tramola ve Kavança’yı anlayabilmek için yelkenin çalışmasını bilmek gerekir. Dünya üzerindeki hiçbir yelkenli tekne rüzgarın tam üzerine doğru seyredemez çünkü yelkenler bir sağa bir sola sallanarak kuvvet üretemezler. Rüzgara karşı gitmeye çalışan bir yelkenlinin yelkenleri çalışmaz ve bir sağa bir sola oynar. Buna yapraklanma yada pırpırlama adı verilir. Bu durumun devam etmesi durumuna ise "köre düşme" veya "körde kalma" denir. Açıkca anlaşılacağı gibi yelkenlerin rüzgar üzerine doğru çalışma şansları yoktur. Peki ama yelkenli tekneler rüzgarüstündeki hedeflerine gidemezler mi? 

Rüzgara dik olarak seyir yapamayan yelkenli tekneler, rüzgarı yaklaşık 45 derece açıyla aldıkları zaman yelkenlerini rüzgarla doldurabilirler ve emme kuvveti etkisiyle rüzgarüstüne doğru tırmanırlar. Dolayısı ile yelkenli tekneler bir açı oluşturma koşuluyla da olsa rüzgara karşı gidebilirler.  

Bu nedenle, yelkenli tekneler yelken seyri esnasında rüzgarı açılı olarak ya sancak taraflarından, ya da iskele taraflarından alırlar. Rüzgarın sancaktan alınarak yapıldığı seyirler sancak kontra, iskeleden alınarak yapıldığı seyirler de iskele kontra adını alır. Tekne için rüzgarın geldiği taraf rüzgarüstü, rüzgarın gittiği taraf ise rüzgaraltıdır. Bu seyir şekillerini uygulamak için yapılan manrvralara da "Tramola ve Kavança" denir.  

TRAMOLA 

Tramola, varmak istediğimiz hedef rüzgarın estiği yöndeyse yapmamız gereken manevradır. Yani, rüzgârı pruvamızda tutarak ya da rüzgâr üstüne dönerek yapılan kontra değişikliğidir. Örneğin; Yelkenli ilk önce rüzgârı sancak tarafından alarak sancak kontra seyir yaparken, daha sonra manevra işlemine başlayarak rüzgâr üstüne (rüzgarın geldiği tarafa) dönmüşse, rüzgârı iskelesinden almaya başladığında ve orsa açısını tutturduğunda tramola işlemini tamamlamış olmaktadır. Bu manevraya Tramola denir. Tramola atmak orsa seyrinde yapılması mantıklı olan bir manevradır. Bir teknenin orsa seyri ortalama 45 derece olduğu için tramola atan bir tekne yaklaşık 90 derecelik bir dönüş yapmış olur.

Tramolanın püf noktaları 

Tramola rüzgarın üzerine doğru dönüş olduğu için, tekne tam rüzgarı baş tarafından aldığı anda yelkenler üzerinde kuvvet üretilemeyecek ve tekne yavaşlayacaktır. Rüzgara karşı baş verme durumunun uzun sürmesi durumunda tekne iyice yavaşlayacak ve dönüş yapacak hızı kalmayacaktır. Üzerinde dönüş için hızı kalmayan teknenin altından su akmıyor demektir ki bu durumda ne kadar dümen hareketi yapılırsa yapılsın dümen fonksiyonunu yerine getiremeyecektir. Bu durum hiç istenmeyen bir durumdur çünkü tekne hakimiyeti kaybolmuş olur. Buna kör tramola adı verilir.Bir süre sonra baş taraftan gelen rüzgar tekneyi beklettikten sonra istediği tarafa döndürecektir. Bu duruma düşmemek için bazı püf noktaları bilmemiz gerekmektedir. Aksi taktirde özellikle hafif havalarda doğru ve tam tramola yapamayız.

Tramola
Teamborusan

Tramolada dümenci

Rüzgarın üzerine yapılan, yani tramola dönüşünde ‘’tramola’’ komutunu dümenci vermelidir. Tramola dönüşü yapılmadan önce yelkenler doğru çalışmalı ve teknenin üzerinde dönüşe yetecek kadar hız olmalıdır. Birinci koşul olan yelkenler terslemiyorsa ve ön yakadaki tüycükler paralel uçuyorlarsa, yelken üzerindeki hava akışının tam olduğu anlaşılır ve dümenci, ekibine tramola komutunu verebilir. Tramola ne çok hızlı ne de çok yavaş olmalıdır. Dümencinin çok yavaş tramola atması, teknenin hızını bitireceği için tekne rüzgara karşı dönüşünü tamamlayamaz ve tersleyen yelkenler ile beklemek durumunda kalır. Tramolanın çok hızlı olması ise ekibin o hıza yetişememe olasılığının yanında dümencinin de hakimiyeti kaybetmesine yol açabilir. ( yarışan ekip ve yelkenciler konumuz dışındadır.)

Not : Dümenci, tramolayı yelkenler, doğru çalışırken ve ortalama hızla yapmalıdır.

Tramolada ekip

Dümencinin ‘’tramola’’ komutunu alan ekip, hazırlıklara başlamalıdır. Tramola komutu alınır alınmaz harekete geçmek erken ve yanlış olacaktır. Yelkenleri kullanan ekip üyeleri bulundukları yelkene göre görev yapacaktırlar.

Ana yelkenci

Tramola’da yelkenler tersten rüzgarı alacak ve ters taraftan dolacaktır. Yelkenlerin çalışma açısı değişmeyecektir. Teknemizin kontrası değişecektir. Ana yelkenin alt yaka kısmına bumba bağlı olduğu için, ana yelken tramola sırasında herhangi bir müdahaleye gerek kalmaksızın yer değiştirebilecektir. Sert havalarda tramola dönüşü tamamlandıktan hemen sonra tekrar ivmelenmeye çalışan yelkenli aniden yatabilir. Bu durumu engellemek için ana yelken iskotasını boş koymalı ve ana yelkenin tam çalışmasını engelleyebilir, böylece tekne aniden yatmamış olur.

Cenovacı

Cenovanın alt yakasında bumba gibi bir parça olmadığı için cenova çift iskota ile kontrol edilir. Sancak ve iskele taraflardaki iskotalar rüzgarın geldiği yöne göre devamlı kontrol edilir. Tramola sırasında yelkenler yön değiştirecekleri için cenovanın rüzgar altı iskotası boşlanmalı ve dönüş sırasında rüzgar üstü iskotası alınmalıdır. Bu işlem tekne başını tam rüzgara karşı verdiğinde yapılırsa dönüşe yardımcı olunmuş olur. Tramola komutunu alır almaz, üzerinde yük olan cenovanın rüzgar altını boşlamamız durumunda yelkenler boşalacak ve tekne daha dönmeye başlamadan hızını azaltacaktır. Bunu önlemek için tam rüzgarın baş taraftan gelmesi halinde cenova iskotaları değiştirilerek, yelkenler yer değiştirmelidir.

Küçük teknelerde

Boyutları yaklaşık 7 metre ve altındaki teknelerde tramolada yer değiştirme zamanı nispeten önemlidir. Tramola dönüşü başladıktan sonra tam yelkenler rüzgarı karşıdan alarak terslediklerinde ekip yer değiştirmelidir. Özellikle sert havalarda teknenin başı rüzgara bakmadan ekibin karşıya geçme durumunda tramola atmak çok güç olur.

KAVANÇA 

Varmak istediğiniz noktanın rüzgar altında (rüzgarın estiği yönün tersinde) kaldığı durumlarda rüzgar altına dönerek yapmamız gereken kontra değişikliği manevrasıdır. Bu manevra Pupa Seyri veya Geniş Apaz Seyrinde gerçekleştirilir. Örneğin; Yelkenli rüzgârı ilk önce sancak tarafından alarak sancak kontra seyir yaparken, daha sonra manevra işlemine başlayarak rüzgâr altına (rüzgarın geldiği tarafın ters tarafına) dönmüşse, kontra değiştirmiş ve iskele kontra duruma gelerek Kavança işlemini tamamlamış olmaktadır. Bu manevraya da Kavança denir. Kavança geometrisi aynı tramola gibidir. Tekne ile 135˚lik (geniş apaz seyri, gerçek rüzgârda) bir seyir yaparken, yapacağımız dönüş 90˚ olacaktır. Tekne önce 180˚lik Pupa Seyrine gelebilmek için 45˚ lik bir dönüş yapacak, rüzgarı kıçtan aldıktan sonra dönüşünü sürdürerek tekrar 135˚lik Geniş Apaz Seyrine girecektir. Bu dönüşde dümenci, varmak istediği noktayı iskele veya sancak rüzgar altı hattında gördüğünde atmalıdır. Böylelikle 90˚lik zigzaglar ile hedefe varılır. Ancak Pupa Seyrinde atılacak Kavança, küçük yön değişikliklerine neden olabilir ve kontrolsüz Kavança atılması, bumbanın tekne personeline çarpması riski taşıdığından dikkatli olunmalıdır.



Kavança
Boğaziçi üniversitesi-Fenerbahçe 1 Teknesi,

Başka bir kavança tanımıda

Rüzgarı kıç taraftan yani pupa seyrinde aldığımızda yelkenlerin yer değiştirmesi ile yaptığımız manevraya kavança denir. Kavança manevrasında, yelken üzerindeki kuvvet boşalamadan, yelken tekrar karşı taraftan dolacağı için biraz hızlı olacaktır. O yüzden sert havalarda kavança oldukça zorlayıcı bir manevradır. Dolayısıyla sert havalarda kavançanın tehlikeli ve zorlayıcı olmasını engellemek için güvenli kavança manevrası yapılmalıdır. Güvenli kavança kontrollü kavança anlamına gelmektedir. Amaç, yer değiştiren ana yelkenin ve ona bağlı bulunan bumbanın, ivmelenerek karşıya geçmesini engellemektir. Güvenli kavança atabilmek için öncelikle rüzgarı tam kıç taraftan almak gerekir. Rüzgar, teknenin kıç tarafından alındığında, yer değiştirecek olan ana yelkenin, çok hızlı yer değiştirmesinin engellenmesi için ana yelken, teknenin içine gelene kadar toplanmalıdır. Dümene verilen küçük bir hareketle, tekne rüzgar altına doğru döndürülürken, ana yelken artık yavaşça bırakılmalı ve tekne ile olan açısı arttırılmalıdır. Sert havalarda güvenli kavança yapılmadığı taktirde, bumbanın kırılması, ekibin yaralanması veya ani dümen kayıpları yaşanabilir.